Headings: Bartolinis, Baldus de — De dotibus et dotatis mulieribus et earum iuribus et privilegiis. With additions by Cardinal Oliviero Carafa
Bibliography: Panzanelli 2020
Heading remarks: The work was ready in 1479; the letter by the dedicatee is dated 1478. Archival documents testify of an original agreement fro the printing with Eber, who died and the work was done by Vydenast.
Incipit tabula tractatus de dotibus et dota||tis mulieribus et earum priuilegia compo||siti per excellentissimum utriusuq[ue] iuris mo||narcham dominum Baldum Nouellum de || Bartolinis de Perusio magistraliter et me||dullitus extracta[m] de omnibus que in eo ope||re continentur et cum signatione cartarum|| pro faciliori adinuentione.
Incipit: ‘[L]argissimo modo accipitur dos pro omni circumferentia ad sufficientiam alicuius rei ... ...’
[c6v]
Explicit: ‘... ... de quibusdam aliis privilegiis interferens carta c. lxxxv. finis Baldus Nouellus’
2 — Bartolinis, Baldus de, Dedicatory letter addressed to Oliverius Carafa
[B]aldus de Bartolinis Perusinus Apostolice Sedis Consistoris advocatus et inter iuris utriusque professores perxiguus reverendissimo in Cristo [sic] patri et domino domino Oliverio episcopo Albano et Chardinali Neapolitano humilem commendationem. Minime sum oblitus pater optime et prestantissime cum ex Pisis ubi honorifica et ampla Florentine Reipublice mercede conductus ius nostrum civile profitebar Romam proximi iobilei celebritate propense iam in religionem voluntati mee facturus satis me contulissem; dominationem queque tuam ut mei erat officii pro veteri in illam fide amore atque observantia reverenter salutassem longumque cum ea habuissem sermonem cum aliis de rebus pluribus tum vel maxime de multiplici et omnium pulcherrima atque utilissima iuris civilis scientia cuius tantam tu adeptus es usque a prima etate cognitionem ut variis magnisque semper districtus negotiis sia tamen omnia que eius facultatis sunt in promptu habeas et quotiens opus sit ex pectoris archano veluti ex thesauro copiosissimo depromas manifestes, declares ut totos dies ac noctes solos iurisconsultorum evolvere libros videaris. Complures illa congressione nostra et superiorum temporum et nostre etatis vires et in tam eminenti disciplina primarios commemoravimus quorum uterque nostrum et admiratus est et in celum extulit sapientiam. Sic factum est ut me adhortandi tamquam is essem ego qui in tanta iurisconsultorum optimorum multitudine aliquid auribus tuis et aliorum expectatione dignum valerem excudere prebita tibi fuerit occasio. Multa esse adhuc in tam in mensa dixisti scientia in quibus meum quod ego sentio quam sit exiguum et exerceri et clarere posset ingenium et mihi et posteris meis perennem famam et immortalem gloriam presto esse, si quid intactum agredi et perficere perfectumque in lucem dare tentarem, plurimamque in laudes meas inaudita ductus benignitate protulisti, non invitus reticeo ne minus modestus extitisse videar. Addisti nihil gravius nihil iocundius per me tibi fieri posse quam si aliqua iuris pars a paucis pertractata explicaretur enodareturque. Egi gratias pro tanta in me benivolentia et caritate [sic] ut par erat immortales et quamvis non esse eo me ingenio ac doctrina probare scirem ut doctorum iudiciis et opinioni que de me est si qua tamen est satisfacere possem, aliquid tamen inchoasse verecunde fassus sum de dotibus dotatisque mulieribus et earum privilegiis. Quod ubi ex ore meo prodiit exardescere desiderio visus es: Dii bonis quibus verbis quam dulci quam vehementi oratione suadere ortari monere impellere eosque institisti quo ad consumaturum me opus editurumque recepi. Haud multo post cum summi pontificis iussu ex Pisano Gymnasio in carissimam patriam reversus essem reddite mihi sunt a te littere humanitatis plenissime quarum exemplum in prima operis fronte inseri placuit, ut qui in illud inciderent facile percipient quo auspice et hortatore tam arduam tam late patentem materiam et si frequens ade modum atque obvia videatur leviter et timide sponte prius susceptam et prosequi audatius ewt urgere solicitius ausus fuerim. Non potui bis tam ardenter tam humaniter a tanto principe incitatus non parere. His accessit spectati et prestantis viri iuris utriusque consulti Pauli Boncambii conterranei mei et compatris tui quem et q[ua]m optime de me meritus est et quia non vulgari virtute prestat non mediocriter diligo, diligens et vehemens cohortatio, multa tuo nomine renunciavit multis ipse et honestis rationibus accendit. Est illi mos cum liberalis ingenuique animi sit, bonorum et doctorum omnium glorie favere, nec magis qui recte egerint laudare quam ut recta et honesta agant multos impellere, fatebor ingenue pater prestantissime tardiusculum me in perficiendo opere extitisse et longiorem te quam par fuerat fecisse expectationem. Verum ipsius expectationis non tam occupationes meas que alioquin magne sunt et pene assidue quam temporum iniquitatem casuam fuisse. Cum enim maiore et uberiore frui otio intermisso estivis feriis ut mos est, profitendi onere sperarem atque expectarem. Ecce nephario bello misera civitas undique urgetur et vexatur. Ecce levissima invadit pestilentia nec multos annos ita infestare definit ut nulla quies nullum solatium miseris et afflictis civibus relictum sit: ubique timor, ubique luctus et labor ac pluruma mortis ymago. Concidit animus tantis malis et illa prior scribendi intentio facta est remissior. Non tamen in publicis privatisque angustiis sic a meipso defeci quin optimi desiderii tui memor inceptum opus et iam magna ex parte confectum ad exitum perducerem. Quod si impressores aliis in operibus imprimendis occupati presto fuissent, citius te ad tuas et causa tua ad studiosorum iuris civilis manus provenisset. Id quoque haud parnam editioni moram attulit. Quod ut pleniore lecturos demererer obsequio, non parum temporis in operis indice quem tabulam dicunt colligendo consumpsi, quo omnia in promptu ac quasi ad manus essent et longe investigationis tedium cessaret. Satis arbitror mee mihi imbecillitatis et tenuitatis conscius: non enim is sum qui valde mihi indulgere soleam, multa me fortasse preteriisse multa minus composite luculenter et continue enarrasse, illic breviorem quam par fuerat, hic longiorem extitisse. Sed ubicumque erroris quippiam offendetur. Queso pro tua primum humanitate singulari deinde bonitate ac doctrina corrigere et castigare digneris. Tuo enim iudicio atque emendationi [verso] opus subicio. Nec me latet quam percpicari ingenio quam exactissima excultaque doctrina sis. Idem norum [sic] omnes qui vel modicam tecum consuetudinem habuerunt. Iam in tenera illa etate quando hic eras et in scolis nostris legum studiis incumbebas eum te percuntando, conferendo, disputando, gerere solebas ut admirarentur et probarent universi, futurumque certissimis argumentis ut in summo dignitatis fastigio locareris non taciti augurarentur solum, sed privatim publiceque predicarent. Alias virtutes tuas plures enim sunt quam non dicam: a me qui ornate et copiose dicendi studia vix attigi; sed ab exercitato et prestanti oratore explicari comode possent, libens pretermitto. Tantum dixerim, eam esse Carraphe familie unde genus ducis amplitudinem, eam sanctimoniam integritatem, continentiam, fidem et moderationem tuam, ut dubium sit plus ne dignitas ista quam geris a te ornamenti an tu ab ipsa accipias. Sed ut ad rem redeam legito si quando otium nactus [sic] fuieris hos libros, et ita legito ut que corrigenda videbuntur corrigas.
Tuus est, Baldus tibi dedicate sunt he vigilie quicquid sunt. Vale sacri ordinis cardinalis decus et diu ac felix vive.
3 — Carafa, Oliverius, Letter addressed to Baldus de Bartolinis
Oliverius episcopus Albanus cardinalis Neapolitanus clarissimo et excellentissimo viro domino Baldo de Bartolinis iureconsulto celeberrimo nostro precipuo
Excellentissime doctor salutem. Dominus Paulus Boncambius vir clarius ac nobilis doctorque eximius compater noster dilectus nuper Perusia rediens ut est nostri observantissimus ad nos venit retulitque te in manibus habere singulare quoddam opus tuo ingenio et tua doctrina dignum in quo de dotibus dotatisque mulieribus et ipsarum privilegiis ingenti rerum copia pulcro [sic] ordine maximo et exactissimo iudicio tractes et decidas quecumque in ea materia dici invenirive possunt. Quos nos postaquam intelleximus, sum ipsius iudicio omnibus in rebus plurimi faciamus, et tue doctrine genus exactum nobis semper illustre sit visum. Exarsimus miro desiderio videndi eius operis ex quo speramus maximam utilitatem fore nostri temporis hominibus ac posteris quoque. Quibus infinite questiones et controversie de medio sublate erunt in materia quamquam frequenti et quotidiana omnium tamen difficilima [sic] et pertricatissima atque id arbitramur esse quod anno ab hinc tertio celebri iobileo cum te Romam devotionis gratia contulisti dixisti nobis paulo ante inchoasse de quo tibi post id tempus nec scripsimus quicquam nec scribendum putavimus existimantes rei familiaris negotiis et lectionis ac discipulorum continua distractione assiduaque consultantium importunitate occupatissimo longo admodum tempore ad preclari cuiusque operis consumationem necesse esse neque urgendum te putantes maturius progredi quam res ipsa tibi se offerens suaderet verum quoniam hiis diebus contigit nos cum nonnullis viris doctissimis de hoc opere sermonem habere. Quibus in tua doctrina nihil vulgare nihil de medio petitum esse videtur sed omnia exacta et illustria magna nos contentione ortati sunt ut te vel suadendo vel hortando vel imperando quoniam id queque nobis te cum licere dicerent quacumque ratione compelleremus ad editionem huius tui non supprimendi amplius operis quod Boncambius noster ipsis audientibus confirmaret summa rerum copia summo delectu paulominus absolutum lima non indigere. Quam ob rem cum te ob tuam integritatem et probitatem ac singularem doctrinam mirifice amemus atque hiis viris qui ut te ad editionem huius operis cogeremus flagitaverunt satisfacere cupiamus et pro tua in me caritate omnia licere nobis apud te (.oermus) hoc a te maxime petimus ut tam luculento operi extremam manum apponas. Scimus enim nihil minus examinari potuisse a te scribi quem nos tot annos et legentem et disputantem non solum sublimis sed et cotidiana quoque exquisito quodam sensu efferre istic Perusie audierimus. Vale. Rome X Martii 1478.
4 — Bartolinis, Baldus de, De dotibus et dotatis mulieribus et earum iuribus et privilegiis.
Incipit notabilis singularis et utilis tra||ctatus de dotibus et dotatis mulieribus || et earum iuribus et p[ri]uilegiis editus per || excellentissimum ac celeberrimum Iuris || pontificiis et cesarei doctorem et monarca[m] || et aduocatum consistorialem dominum || Baldum de bartholinis de perusio Incho||atus in almo studio pisano et completus || sub Annodomini M°cccc°lxxviiii°. in ex||celso gymnasio perusino. cum iussu summi || pontificis ad patriam esset reuocatus
Incipit: ‘[P]resentis operis et materie tractatum diuidendum et subornandum duxi in duodecim partes ... ...’
[G5v]
Explicit: ‘... Iam iam reverendissime domine huic operi Deo propitio finem impono cuius consumationem si in longiorem protraxi moram quam tue reverendissime dominationi fuerit desiderium, cognoscat tua reverendissima dominatio id preter meum contigisse institutum adversorum enim temporum conditiones ob divinum bellum pariter et humanum que in patria multos iam per annos contigerunt postquam ex Pisano Studio arcessitus in patriam redii non parvo mihi fuerunt impedimento ut huius operis complementum in hunc usque diem distulerim sed tarditatem hanc complende rei cum gravitate studii et perfectioris operis diligentia arbitror compensasse. Lauso Deo clementissimo. Finis.’
[G6r]
Registrum presentis tractatus de iure dotium incipiendo a tabula.
Collation: [a¹⁰ b⁸ c⁶ d⁸ e f⁶ g¹⁰ h i⁶ k⁸ l–q⁶ r–t⁸ v⁶ x⁸ y z⁶ A–E⁸ F G⁶].
Measurements: 418x280 mm
Extent (leaves): 212
Types: Gothic
Watermarks: Flèches, various kind (55x30; Briquet 6274); (90x40; close to Briquet 6278, and 6280); (40x60) (close to Briquet 6279); (58x28); (broken, 55x35, close to Briquet 6270). Ciseaux, two kinds: (75x35), (Briquet 3668); (80x35). Letter G, or maybe two interlac
