Headings: Bartolus de Saxoferrato — Tractatus varii. Add: Dinus de Mugello: De successionibus ab intestato. Baldus de Ubaldis: De testibus. Jacobus Aegidius: De reprobatione testium. Nellus de Sancto Geminiano: De testibus. De publicatione testium
Incipit: ‘Incipiunt tractatus Bartoli de Saxo ferrato qui sua scientia leges illuminavit. Et primo super constitutione extravaganti Ad reprimendum quam suis glossis decoravit & xi coll. appellat sequitur rubrica Quomodo in lese maiestatis crimine procedatur ...’
‘Quomodo in lese maiestatis crimine procedatur. Rubrica. [H]enricus septimus divina favente gratia Romanorum imperator et semper Augustus. Ad reprimendum multorum facinora...’
Explicit: ‘... Datum Pisis iiii nonas aprilis regni nostri anno quinto sc[ilicet] M ccc xii’
Dated: Pisa 2 Apr. 1312.
3 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus super constitutione «ad reprimendum» (sive Super constitutione «qui sint rebelles»)
Incipit: ‘[A]d reprimendum primo ponit causam l[egis] condende ...’
Explicit: ‘... et hoc est utile per quasdam civitates que habent sua volumina statutorum non publicata manu notariorum sed sunt diucius observata et hoc data est communis ad hanc constitutionem et precedentem.’
‘Explicit apparatus famosissimi legum doctoris domini Bartoli de Saxo ferrato super extravaganti ad reprimendum. et cetera.’
4 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus Minoricarum
Incipit: ‘[M]inorum fratrum sacra religio fuit a Christi confessore Francisco in altissima paupertate fundata ...’
Explicit: ‘... Et plura alia possent queri q[ue] licet sint dubia propter statum fratrum minoricarum tamen quia hec ad eos non pertinent non est enim eorum commodum vel incommodum ideo ad presens opus non pertinet sed hec in aliis locis debitis sunt tractanda.’
‘Explicit quartus liber et sic totum opusculum minoricarum per subtilissimum splendidissimumque illuminatorem iuris civilis Bartolum de Saxo ferrato editum cuius anima requiescat in pace. Amen.’
5 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de duobus fratribus
Incipit: ‘[P]rimo quero unde dicatur tyrannus et dicitur a Tyro grece latine fortis sive angustia unde fortes reges tyranni vocabantur ...’
Explicit: ‘... An autem in vicinia vel certa parte civitatis posset esse tyrannus supra dixi. et cetera.’
‘Explicit tractatus de tyrannia domini Bartoli de Saxo ferrato. et cetera.’
Ed.: Diego Quaglioni, Politica e diritto nel Trecento italiano. Il “De tyranno” di Bartolo da Sassoferrato (1314–1357), con l'edizione critica dei trattati “De Guelphis et Gebellinis,” “De regimine civitatis” e “De tyranno.” (Il Pensiero Politico, Biblioteca, 11.) Firenze: Olschki, 1983
8 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus represaliarum
Incipit: ‘[R]epresaliarum materia nec frequens nec cottidiana erat tempore quo in statu debito Romanum vigebat imperium ...’
Explicit: ‘... ille ergo qui est exactus si passus est iniusticiam petat a terra sua represalias more l[egi]timo a[lias] sua auctoritate non potest exercere. et cetera. Bartolus legum doctor...’
‘Explicit tractatus represaliarum editus a domino Bartolo de Saxo ferrato legum doctorem Perusino. et cetera.’
9 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de insigniis et armis
Incipit: ‘[H]orum gratia de isigniis [sic] et armis que quis in vexillis et clypeis portat ...’
Explicit: ‘... Unum tamen scias quod licet arma sua et insignia sua posset in terra sculpere vel depingere tamen arma alicuius domini sui vel maioris non licet in terra sculpere vel pingere. ut C. ne li. signa salva [sic] Christi etc. in rubro et nigro etc.’
‘Hunc tractatum de insigniis et armis editum a domino Bartolo de Saxo ferrato publicavit post mortem dicti domini Bartoli dominus Ny. Alexandri legum doctor generque suus octavo die ianuarii.’
O. Cavallar-S. Degenring, J. Kirshner, A Grammar of Signs. Bartolo da Sassoferrato's Tract on Insignia and Coats of Arms, Berkeley, 1994
10 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de alimentis
Incipit: ‘[T]ractaturus de alimentorum materia quia alimenta deberi contingit tam ex iure naturali quam ex iure sanguinis et affectionis ...’
Explicit: ‘... Ultimo quero an alimenta sint prestanda de pecunia redacta ex venditione rerum an ex fructibus et redditibus d[e]nt alimenta prestari ut l. iii. § modum. ff. ubi pu. edu. debe. et ff. ad Trebel.. Imperator in fi. et cetera.’
‘Explicit tractatus super alimentis editus per dominum Bartolum de Saxo ferrato excellentissimum legum doctorem. et cetera.’
11 — Bartolus de Saxoferrato, Quaestiones ventilatae coram domino Iesu Christo inter virginem Mariam ex una parte et diabolum ex alia parte
‘Incipit tractatus questionis ventilate coram dominum nostro Iesu Christo inter Virginem Mariam ex una parte et dyabolum ex altera parte. et cetera.’
Incipit: ‘[N]ostis fratres carissimi Sathanas proditoria ministeria inde procuravit et ipse Iudas magistrum suum prophetam qui filium Dei se dicebat morti tradi fecerit nostis etiam qualiter genus humanum ab ortu.... rsquo; ...’
Explicit: ‘... Tunc angeli videntes hoc et chorus celestis ceperunt alloqui Virginem gloriosam dicentes Salve Regina mater misericordie vita dulcedo et spes salve et cetera.’
‘Explicit processus et tractatus questionis ventilate coram domino nostro Iesu Christo inter Virginem Mariam advocatam humani generis ex una parte et dyabolum contra genus humanum ex alia parte compositus et compilatus per eximium legum doctorem dominum Bartolum de Saxo ferrato civem Perusinum cuius anima requiescat in pace amen.’
12 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus bannitorum
Incipit: ‘[P]rimo videamus utrum bannitus equiparetur damnato ultimo supplicio vel ad bestias ...’
Explicit: ‘... Et hec de materia bannitorum dixisse sufficiant, que [licet vera] mihi Bartholo videantur scribo tamen ut aliis materiam investigandi tribuam et ut materia cottidiana minus bene intellecta lucem veritatis assumat. et cetera.’
‘Explicit tractatus bannitorum editus per dominum Bartolum de Saxo ferrato legum doctorem famo[sissimum].’
13 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de citatione
‘Incipit tractatus de iurisdictione editum per dominum Bartolum.’
Incipit: ‘[P]rimo igitur circa iurisdictionem sciendum est quod iudex ordinarius vel delegatus statim quod fines sue [potestatis] excedit nihil agit quia factum per eum non valet ipso iure ...’
Explicit: ‘... ut dictum est dicunt enim in aliis provintiis iudicem de consuetudine observare contrarium.’
‘Finis tractatus de iurisdictione Bartoli.’
19 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de casibus in quibus citatio non valet
‘Casus in quibus citatio non valet secundum Bartolum.’
Incipit: ‘Quando in angusta tempora v. q. ii. c. i. Quando non exprimitur causa quare sit citatus v. q. ii. c. ultimo ...’
Explicit: ‘... Sciendum tamen est quod si citatio nulla est et citatus non defenditur proceditur ut ff. iudi. sol. l. si reus et hi casus no. iii. q. ii. c. si ep[iscop]us.’
‘Finis casuum in quibus citatio non valet secundum Bartolum.’
20 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de ritu iudiciorum ad practicam
‘Incipit ritus iudiciorum ad practicam per Bartolum de Saxo ferrato. Alias dicitur tractatus quem debent servare iudices in cognitionibus et decisionibus cause. Bartoli.’
Incipit: ‘[M]emorie iudicis qui in tribunali quolibet preest occurrunt infrascripta servanda circa decisionem et cognitionem causarum ...’
Explicit: ‘... Et omnia quia victus et confessus non auditur appellans secus si victus tame. Nam ipse talis bene appellat ut C. qui ap. non recip. l. observare. et dic ut ibi no. in tex[tu] et in glo[sa]. Bar.’
‘Explicit tractatus ritus iudiciorum ad practicam per Bartolum.’
[Some sections of this text are marked by being printed with different types (gothic).]
21 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de arbitris
‘Incipit tractatus de Gelphis et Gebelinis [sic] domini Bartoli de Saxo ferrato.’
Incipit: ‘[I]sta cum circa litteralem expositionem scripsissem et super hanc tertiam partem Tyberis meus animus reperi me intra centesimum lapidem al. urbe Romana prope civitatem Tudertinam ...’
Explicit: ‘... quod dicitur de gentili qui noviter venit ad fidem xlviii. di. per totum.’
‘... Explicit tractatus de gelfis et gebellinis domini Bartoli de Saxo ferrato et cetera.’
Ed.: Quaglioni 1983 (see above).
24 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de regimine civitatis
‘Incipit tractatus de regimine civitatis secundum Bartolum de Saxo ferrato’
Incipit: ‘[Q]uia hec est ultima pars Tyberis et sic in urbe Romana que caput est mundi, ideo circa modum regendi civitatem aliquem videamus ...’
Explicit: ‘... Sed de facili in tyrannidem unius deducitur hoc enim de facto sepius vidimus hec etiam permissio divina est cum scriptum sit qui regnare facit hypocritam propter peccata populi Iob. xxxiiij c. et quia hodie Italia est tota plena tyrannis et cetera.’
Ed.: Quaglioni 1983 (see above).
25 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de praesumptionibus (sive Tractatus praesumptionum)
‘Incipit tractatus presumptionum per dominum Bartolum de Saxo ferrato.’
Incipit: ‘[P]resumitur contractus simulatus sine aliqua probatione istis casibus qui sequuntur ...’
Explicit: ‘... Presumitur divisio inter fratres q[uando] stant separatim v[idelicet] unus ab altero per annos x inter p[rese]ntes et xx inter absentes, ut no. glo. i[n] l. penultima C. conmuni [sic] dividum et cetera Bartolus ll.’
26 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de carceribus
Incipit: ‘[I]n Christi nomine amen. Quia legum precepta sunt principaliter inventa ne pauperes persone moletiis afficiantur ...’
Explicit: ‘... Unum tamen hic in fi[ne] dico quod si aliquis creditor fecerit suum debitorem incarcerari, et debitor non sit solvendo ita quod non possit se sustentare, quod creditor tenetur ipsum alere in carceribus et istud tenet do. Ray[nerius] de Forlivio in l. Iudices C. de epis. audi. Et sic est finis. Unde Deo optimo sint laudes infinite. Amen et cetera.’
27 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de percussionibus
‘Incipit tractatus de percussionibus ex quibus moritur quis ex intervallo an ex illis mortuus dicatur. Per dominum Bartolum.’
Incipit: ‘[S]uper hac frequenter materia dubitacio emersit ...’
Explicit: ‘... Sed tam debet pena mitigari ex quo non fecit animo occidendi, ut in d. § divus et l. lege § cum quedam secundum Odof[redum]. Bartolus ll.’
28 — Bartolus de Saxoferrato, De ordine iudiciorum
‘Tractatus quomodo et qualiter probetur mors secundum Bartolum.’
Incipit: ‘[M]ortuum hominem dixit qualiter causa reddatur excitandum est. Mors est privatio vite ...’
Explicit: ‘... et ubi sit ignoratur quantunque tempus ignotus inferre non potuit p[rius] aliquid dierum cursus recte testificabitur de morte [licet non] viderit cadaver. Et multa similia visa sunt’
30 — Dynus de Mugello, De successionibus ab intestato
‘Circa eandem materia testium vide hic aliqua per dominum Nellum de sancto Geminiano.’
Incipit: ‘[Q]uia testium materia amplissima est et diffusa et per multos tractatur doctores diffuse ...’
Explicit: ‘... Et subsequenter ponit argumentum quod si unus testis probat veritatem ipse idem et alius probat famam quod Commixtis his probationibus sit efficax probatio facta in causa civili per glo. que est in l. in § divus ff. de testi.’
35 — Nellus de Sancto Geminiano, De publicatione testium
Incipit: ‘De publicatione testium videndum est. Nam post examinationem sunt testes publicandi ...’
Explicit: ‘... Quid autem si testis qui deponit falsum excuset quod no[torius] aliter scripsit quam ipse dixit. Vide in spe. de teste. § i. versi sed pone ecce iudex.’
Et sic est finis tractatuum tam Bartoli quam aliorum addentium quorum nomina magis clare in tabula sequenti habentur. et cetera.
‘M.CCCC.LXXII. | Hos Vindelinus toto memorabilis orbe | Pressit tractatus Bartole clare tuos | Emendatoris lausem [sic] eterna labori | Nec minor artificis fama perennis erit
